Probiotica voor je microbiota?

Doe de test: tik in het zoekvenster van Google eens “probiotica” en “gezondheid” in. Een halve seconde later kan je meer dan drie miljoen resultaten raadplegen. En als je hetzelfde doet in het Engels, krijg je zelfs bijna 43 miljoen resultaten aangeboden. Een echte tsunami dus, die gepaard gaat met ontelbare gezondheidsclaims. Het nemen van probiotica zou met name eczeem, acne, reflux, stress, depressie, de symptomen van de menopauze, diarree, pancreasontsteking, … kunnen verlichten; maar ook het optreden van vaginale infecties kunnen voorkomen of doeltreffend zijn tegen dementie, allergieën, astma, urineweginfecties, oorontsteking, zwangerschapsdiabetes, obesitas, slaapstoornissen, cariës, …

Veelbelovende… maar te bevestigen resultaten

De voorbije jaren is het aantal onderzoeken naar de doeltreffendheid van probiotica bij het voorkomen en behandelen van ziekten sterk toegenomen. Maar op dit moment berusten de meeste van de aangekondigde weldaden niet op stevige wetenschappelijke grondslagen. Volgens sommigen zijn er bij studies wel degelijk positieve – soms echt veelbelovende – effecten vastgesteld, maar moeten die effecten nog worden bevestigd door bijkomend onderzoek. Zo moeten positieve resultaten die zijn behaald bij dieren in het laboratorium bijvoorbeeld nog worden gevalideerd door onderzoek bij de mens.

Als gevolg daarvan mogen voedingssupplementen op basis van probiotica in België net als in de andere Europese landen wettelijk geen gezondheidsclaim dragen. De term “probiotica” zelf mag trouwens niet worden gebruikt om die producten aan te duiden. En in de voedingssector mogen enkel yoghurt en gefermenteerde melk die een voldoende hoeveelheid van twee specifieke probiotica (Streptococcus thermophilus en Lactobacillus bulgaricus) bevatten, vandaag op hun verpakkingen vermelden dat ze de vertering van lactose bevorderen.

Een gigantisch onderzoeksterrein

We moeten toegeven dat onderzoek doen in dit domein geen sinecure is. Vooral omdat de wereld van de probiotica uitzonderlijk uitgebreid is. De duizenden soorten zouden honderdduizenden verschillende stammen omvatten. En elk van die stammen is uniek en heeft zijn eigen kenmerken – en dus mogelijke gevolgen voor onze gezondheid.

Wat zijn probiotica eigenlijk?

Volgens de officiële definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie zijn probiotica levende micro-organismen die gunstige effecten hebben op de gezondheid wanneer ze in voldoende grote hoeveelheden worden verbruikt. Vandaar de vaak gebruikte benaming “goede bacteriën”. Maar die benaming klopt niet volledig omdat bepaalde probiotica geen bacteriën zijn, maar behoren tot de familie van de gisten. Misschien heb je wel al horen praten over Saccharomyces boulardii, een giststam die voor het eerst werd geïsoleerd uit lychees en mangoestans, en die onder meer aangewezen is voor de behandeling van acute diarree?

In voeding

Een aantal voedingsmiddelen en dranken bevatten van nature probiotica. De aanwezigheid van die micro-organismen (bacteriën, gisten, schimmels) maakt een fermentatieproces mogelijk, dat de suiker zal omzetten in zuur. Het best bekende product bij ons is ongetwijfeld yoghurt. Sommige kazen en zuurkool bevatten ook probiotica, naast een hele reeks voedingsmiddelen die oorspronkelijk afkomstig zijn uit Azië (miso, tempeh, kimchi, ...) en de twee gefermenteerde dranken die steeds populairder worden, kefir en kombucha.

Waarom zou ons organisme nood hebben aan die “goede bacteriën”? Omdat zij onder andere kunnen helpen bij de vertering van voeding of in de strijd tegen de verspreiding van schadelijke bacteriën die diarree of andere infecties kunnen veroorzaken. Met andere woorden: probiotica kunnen een rol spelen in de goede gezondheid van onze darmflora, of – om de wetenschappelijke term te gebruiken die de voorbije jaren opgang heeft gemaakt – onze “darmmicrobiota”.

Darmmicrobiota

Waar denk je spontaan aan bij het horen van het woord “spijsverteringskanaal”? Aan lange onbeweeglijke buizen waar alle voedsel dat wij inslikken doorheen gaat? Dan heb je het verkeerd voor, want ons spijsverteringsstelsel en vooral onze darmen, wemelen van het leven. Letterlijk. Het aantal micro-organismen waaruit onze darmflora  of darmmicrobiota bestaat wordt immers op ongeveer honderdduizend miljard geschat.

Toen ze nader gingen kijken, ontdekten de onderzoekers dat er in onze “kanalen” meerdere honderden bacteriesoorten en ook allerlei verschillende soorten virussen, parasieten, gisten en zwammen naast elkaar voorkomen. De microbiota is dus een echt ecosysteem met een ongelooflijke diversiteit, met een fragiel en complex evenwicht dat eigen is aan elk individu. Die laatste eigenschap bemoeilijkt uiteraard het werk van de onderzoekers die de gevolgen van de probiotica op onze gezondheid bestuderen, aangezien ieder van ons daar verschillend op zal reageren, afhankelijk van de specifieke samenstelling van zijn of haar microbiota.

Multifunctioneel ecosysteem

De microbiota, die bij volwassenen bijna 1,5 kg weegt, is onontbeerlijk voor onze spijsvertering, maar vervult ook nog allerlei andere functies. Zoals de productie van vitamine K, die van essentieel belang is voor de stolling van het bloed. Of voor de productie van chemische stoffen als dopamine en serotonine, die de communicatie tussen de neuronen in de hersenen mogelijk maken. De microbiota speelt ook een bepalende rol voor onze immuniteit. Een diverse microbiota zal onder meer het immuunstelsel helpen om ons beter te beschermen tegen infecties.

Daarnaast hebben veel onderzoeken de voorbije jaren bewezen dat een afname van de diversiteit aan bacteriën in de microbiota in verband kan worden gebracht met een hele reeks gezondheidsproblemen (immuunziekten, darmaandoeningen, allergieën, diabetes, obesitas, colorectale kanker, cirrose, multiple sclerose, schizofrenie, …). Hoewel we de aard van die verbanden nog niet volledig begrijpen, weten we vandaag wel dat onze gezondheid sterk afhangt van onze microbiota. En dat een gezonde microbiota dus van kapitaal belang is.

Hoe kunnen we voor onze microbiota zorgen?

Hoewel erfelijkheid en de eerste levensjaren bepalend zijn voor de vorming van onze microbiota, wordt die toch ook grotendeels beïnvloed door wat we daarna eten. Hoe gezonder, evenwichtiger en gevarieerder onze voeding, hoe gediversifieerder en dus gezonder onze microbiota zal zijn. En daardoor zal die ons onder meer beter kunnen beschermen tegen ziekteverwekkende bacteriën, virale infecties en andere aandoeningen.

Naast onze voeding heeft ook onze levenswijze een invloed op de diversiteit van onze microbiota: regelmatig bewegen en goed omgaan met stress helpen om de microbiota in goede gezondheid te houden. Alcohol en tabak en ook een slecht gebruik van antibiotica zijn dan weer nefast.

Wat eten we best voor een diverse microbiota?

• Vezelrijke voeding (volkoren granen, peulvruchten (bonen, erwten, linzen, …), fruit (appelen, pruimen, bananen, vijgen, rode vruchten, …) en groenten (artisjokken, spinazie, kolen, aardappelen, knoflook, uien, …)…
• Gefermenteerde voeding en dranken die een bron zijn van probiotica (yoghurt, kaas, zuurkool, tempeh, kimchi, kefir, kombucha, …)
• Voeding die van nature rijk is aan proteïnen (groenten (broccoli, spinazie, erwten, linzen, bonen, …), gedroogde vruchten, zaden, vlees, vis, eieren zuivelproducten, …)
• Voeding die van nature rijk is aan omega 3-vetzuur (noten, lijnzaad, zeewier, vette vis, …) en omega 6-vetzuur (avocado, zaden, oliehoudende zaden, zonnebloemolie, …)
• Voeding die van nature rijk is aan vitaminen en mineralen (fruit en groente, peulvruchten, volkoren granen, oliehoudende zaden, …)
• Water om ons goed te hydrateren

Kortom, een evenwichtige en gevarieerde voeding – waarbij we uiterst bewerkte voedingswaren vermijden – zal helpen om de diversiteit aan micro-organismen waaruit uw darmmicrobiota bestaat te voeden en te behouden.

Wanneer hebben we nood aan extra probiotica?

Wanneer je gezond en voldoende gevarieerd eet, is het zelden gerechtvaardigd om probiotica als supplement te nemen. In bepaalde, heel specifieke situaties kunnen extra doses “goede bacteriën” echter nuttig blijken. Bijvoorbeeld wanneer het normale evenwicht in onze microbiota verstoord is, zoals na een behandeling met antibiotica.

Zijn antibiotica dan de vijand van de microbiota?

Wanneer ons lichaam zich niet kan verdedigen tegen een bacteriële infectie, zijn antibiotica onontbeerlijk. Maar zij zijn totaal niet in staat om het onderscheid te maken tussen de ziekmakende bacteriën die verantwoordelijk zijn voor de infectie en de “goede” bacteriën die bijdragen aan het evenwicht en de gezondheid van onze microbiota. Door die nuttige bacteriën uit te schakelen, verzwakt de inname van antibiotica onze microbiota. Dat is een van de redenen waarom we die middelen enkel moeten nemen wanneer ze echt nodig zijn. En dat is ook waarom je eventueel de raad krijgt om een geschikt probioticum te nemen in combinatie met een antibioticabehandeling, om jouw microbiota te helpen weer in balans te komen.

Advies? Essentieel!

Door de vele weldaden die vandaag worden toegeschreven aan probiotica, kan het verleidelijk zijn om aan zelfmedicatie te doen. Maar door de onzekerheden die nog bestaan over de werkelijke voordelen van vele probioticastammen en de grote diversiteit aan verkrijgbare producten, kan je maar beter advies inwinnen bij een zorgverlener die je de weg kan wijzen. Jouw apotheker kent de producten die hij/zij aflevert in de apotheek. Indien je een probioticakuur wilt starten, aarzel dan vooral niet om raad te vragen aan je apotheker. Koop beter ook geen producten online op websites van mogelijk gewetenloze verkopers die gebruik maken van de huidige rage voor probiotica.

Is het altijd veilig om probiotica te nemen?

Hoewel er nog maar weinig onderzoek is gebeurd naar hun veiligheid op lange termijn, wordt algemeen aangenomen dat het gebruik van probiotica geen risico’s met zich mee brengt voor mensen met een goede gezondheid. Er kunnen wel lichte bijwerkingen voorkomen, zoals een opgeblazen gevoel en winderigheid. Overmatig gebruik kan ook diarree veroorzaken.

Probiotica worden echter sterk afgeraden voor mensen met problemen aan het immuunsysteem, met een ernstige ziekte (hiv, kanker, …) of die recentelijk een chirurgische ingreep hebben ondergaan. Die patiënten lopen immers het risico  van ernstige infecties. Voorzichtigheid is ook geboden voor zwangere vrouwen.

Een gouden regel

Het is altijd raadzaam om advies te vragen aan een gekwalificeerd zorgverlener voordat je start met een probioticakuur. Dat is trouwens een gouden regel die geldt voor het gebruik van alle voedingssupplementen. En als je die toch op eigen initiatief neemt, vergeet dan niet jouw dokter en/of apotheker op de hoogte te brengen. Want die producten kunnen een wisselwerking hebben met bepaalde geneesmiddelen.